MES Sistemleri’nde İş Emri Yönetimi

-Fabrikanı Keşfet Söyleşileri 11.Oturum-

İş emri nedir? İş emri yönetim süreçlerinde hangi departmanlar aktif rol oynar?

İş emrini, üretim yapan işletmeler tarafından yaygın olarak kullanılan bir süreç olarak tanımlayabiliriz.

Biraz daha detaylı bahsetmek gerekirse, üretimde çalışan personellere verilen görevleri alt operasyonların rota ve ürün reçetelerini de içerir. Örneğin, fabrika içindeki her hat farklı bir ürünü üretiyor olabilir veya her operatör farklı bir ürünün üretilmesi için çalışıyor olabilir. İş emri ise hangi hat veya hangi operatöre o anda ne üretilmesi gerektiğini, kaç adet üretilmesi gerektiği gibi kesin bilgiler sunar.

İkinci soruda ise, iş emirlerini, planlama departmanı yönetir ancak bunu tek başına değil üretim sahası ile beraber yürütmesi gerekir.

Görselden de anlaşılabileceği gibi bir işletmede sadece bir departman veya bir tezgah bulunmayabilir. İş emri yönetimi aslında işletmelerde kargaşaya son vererek birimleri senkronize eder ve üretimin başlangıcından bitişine kadar kontrol altına alır. Burada da görebileceğimiz gibi kasa taşıyan operatöre kontrol noktasında çalışan operatörün iş emri oluşturulursa operatör ne yapacağını bilmediği için üretim duracaktır ve iş emrinin asıl amacı olan üretimin hızlı, kaliteli ve kesintisiz bir şekilde sonuçlanması sekteye uğrayacaktır.

Klasik yöntemle yani kâğıt üzerinde iş emri yönetiminin zorlukları nelerdir?

İş emri oluşturulurken o iş emri için geçmişine bakmak çok önemlidir. (onaylama-başlatma-tamamlama-kapatma-planlar-gerçekleşenler) vb. görmek önemlidir.

Kâğıt ortamında açılan iş emirlerinin üretim devam ederken ya da sonrasında takibi aksaklıklara uğrayabilmektedir. Beyan yanlışlıkları olup, yazma yani örnekleme sıklığı yetersiz kalacaktır. Aynı ya da benzer iş emirlerinin üretim parametrelerini süzmek zaman alacaktır, fazla efor isteyecektir ya da çoğunlukta olduğu gibi pek mümkün olmayacaktır.

Örneğin pres hattına yeni yatırım yapmak isteyen bir firma iş emri için progresive prestemi ya da tandem prestemi yapılmalı kararı önceki iş emirleri datalarına bakılarak verilmelidir. İş emri geçmişini ekipman özelinde incelemek istenebilir. Kapasite kullanımı o ürüne en uygun üretim rotasının belirlenmesi kâğıt ile yapılan takipte yapılamamaktadır ya da zorluk derecesi fazladır. İş emri geçmişini personel bazında incelemek istenebilir. Benzer durum geçerlidir.  İş ile ilgili dosya saklanabilir örneğin o çalışılacak ürün için en sık gelen hata görselleri iş emrini teknik çizimle dwg ile indirmek istenecektir. İş emrine çalışacak tüm alt operasyonlar ya da seçilenler üretimin her anında bu teknik çizime dönüp bakmak isteyebilir. İş emri oluşturuldu reçetesine göre mutfakta karışım oluşturulacak. Bu karışımın doğru bileşen ve gramajda olup olmadığı kâğıttaki checklist yerine elektronik teraziyle birlikte otonom yapılabilir.

Ekipmanların, makine parkurunun planlı bakım planları nedir, bu bakımların iş emri yönetimine etkisi nedir ölçülmelidir. Örneğin kalıp gibi kritik bir ekipman ne zaman planlı bakıma girecek kalıp değişim süresi veya bekleme süresi öngörülebilir olmalıdır. Bunlara benzer her durumda ihtiyaç olan veri kağıt ortamında sürdürülebilir olamaz.

ERP ve MES Sistemlerinin entegrasyonunun iş emri yönetimine katkısı nedir?

İşletmeler; üretim planlama, tedarik zinciri, insan kaynakları, müşteri ilişkileri, mali yönetim gibi süreçlerini, aşina oldukları ERP sistemleri ile yönetiyor ancak ERP sistemlerinin ulaşamadığı bir bölüm daha mevcut, o da Üretim Sahası. Bu köprüyü entegrasyon yöntemi ile kuran ise MES, yani Üretim Yürütme Sistemleridir.

ERP-MES Entegrasyonları en temel bazda; ERP’den, stok bilgilerinin ve iş emirlerinin MES Sistemine aktarılması ve MES’ten üretim teyitlerinin ERP’ye aktarılması olarak çift yönlü yapılabilmektedir. Bunlara ilave olarak kalite kontrol, bakım, personel, LOT takibi, doküman yönetimi ve bunun gibi saha ihtiyaçlarına bağlı süreçler entegre edilebilmektedir.

Entegrasyon sürecinde, standart prosedürler uygulanır ve kurumun özel istek ve ihtiyaçlarına bağlı olarak bu süreçteki paydaşlarla beraber çalışma yapılır. ERP sisteminden MES Sistemine iş emri aktarımı gerçekleştikten sonra bu iş emrine uygun planın açılması ve operasyonlarına uygun istasyonlara aktarılması gibi işlemler MES Sistemi içerisinde yapılmaktadır.

Özetle; ERP içerisinde birçok departmanı bir arada idare etmesi gibi üretim sahasının da bu sisteme dâhil edilmesi, hem üretim verilerinde insan hatasının önüne geçmekte hem de işlem yükünün azaltılmasını sağlamaktadır. ERP üzerinden açılan iş emrinin direkt olarak makine başındaki operatörün önüne düşmesi ve operatörün bu üretim ile ilgili detaylara ve kılavuzlara ulaşması, iş yükü, zaman ve kaliteli-doğru iş açısından oldukça önem taşımaktadır. İş emri yönetiminde, makine parkurunuzun aynı speklerdeki makine havuzunuzda ideal rotanın ne olduğu ve benzeri dinamik veriler sahadan MES ile toplanıp ERP katmanına getirilebilir. Aynı zamanda kapasite kullanımına göre iş emri planlama olanağı verebilir.

İş emri planları oluşturulurken nelere dikkat edilmelidir?

Yukarıda ki görselde de görülebileceği gibi iş emri oluşturmadan önce üretim sahasını çok iyi tanıyıp analiz etmiş olmak gerekir. İş emri oluşturmak bize nasıl birçok durumu kontrol altında tutmamızı sağlıyorsa bunun için üretilecek ürün hakkında kesin bilgiler sunmamızı da isteyecektir. Hangi istasyonda çalışılacak, hangi ekipmanlar kullanılacak ne kadarlık üretim yapılacak, hangi tarihler arası bu iş yapılacak, gibi bilgilerin önceden analiz edilip ona göre bir iş emri oluşturulması gerekir.

Öncelikle yanlış bir iş emri oluşturulmasının ana sebebi üretim sahasının yeterince tanınmamış, iyi derecede analiz edilmemiş olması demektir. Örneğin 200 ton basabilen bir press makinesine 300 ton basması gereken bir iş yüklenirse planlama departmanının yaptığı çalışmalar boşa gidecek, üretim sağlanamadığı için makine ve operatör boş bekleyecek hatta daha kötü senaryoda ise yanlışlıkla orada o ürün üretilmeye çalışılırsa makineye kapasitesinin üstünde bir yük yüklendiği için kayıpların yanında birde kullanılan malzemeler hurdaya ayrılacak hatta makinede bozulma meydana gelerek ciddi kayıplar yaşanacaktır. Ancak etkili bir iş emri yönetimi yapılıp birimler senkron bir şekilde çalışırsa hangi makinede ne üretilmesi gerektiği bilinirse asıl amaç olan hızlı, kaliteli ve kesintisiz üretim ortaya çıkacaktır.

Gantt çizelgesinin iş emri yönetimine faydaları nelerdir?

Gantt grafiği belirli bir zaman aralığındaki planlanmış işlerin görsel temsilini sunmaktadır. Aşağıdaki program görselinden de görülebileceği üzere sadece bir görsel değil, aynı zamanda iş emirlerini makine dağılımını gözlemleyerek sürükleme yöntemi ile dağıtma yapabileceğiniz, belirli nedenlerle araya giren işler sebebiyle iş bölme işlemi, belirli saat aralığını planlı bakım nedeniyle kapama işlemi gibi iş emirlerinin yönetimini gerçekleştirebileceğiniz ekrandır.

Gantt çizelgesinin iş emri yönetimindeki en büyük faydası ise, planlanmış işlerin çevrim süresi ve adet üzerinden ne kadar süreceği net şekilde görülebildiği için makineye yapılacak atamaların bu doğrultuda yapılmasına imkân tanımakta, belirli bir nedenle kapalı olan zamana hata ile iş ataması yapılması engellenebilmekte, özetle iş yükü dağılımının optimum şekilde yapılması sağlanabilmektedir.

Rapor tasarımlarımızda gelen talepler ve araştırmalar doğrultusunda biliyoruz ki, görseller her zaman rakamlar ve yazılardan daha anlaşılır olmakta ve tek bakışta çok daha fazla şey anlatabilmekte. Bu özelliği ile de Gantt şeması birçok iş emri yönetim araçlarına göre ön plana çıkmaktadır.

İş emri yönetiminin efektif olabilmesi için neler gereklidir? Efektif bir iş emri yönetimi ne gibi kazançlar sağlar?

• Dinamik olmayı gerektirir. Dinamik olabilmek için doğru veriye, detaylı veriye kolay ve hızlı şekilde ulaşabilmek gereklidir.
• Geçmişe doğru izleyebilmek gereklidir. Bahsedilen iş emri için gerekli adam/saat planlaması, makine kullanım süresinin belirlenmesi gereklidir.
• O iş emrinde yapılan set-up geçmişlerinden ne ile karşılaşılacağını anlık görebilmek, planlı bakımların nerelere uzayabileceği ya da nerelere çekilebileceğini görebilmek önemlidir.
• O iş emri geçmişindeki kalite değerlerini görmek önemlidir.
• Esneklik gereklidir. Standart olmayan ya da kısa terminli siparişler için ana hatları belirlenmiş iş akış formatında geçici değişiklikler yapılması gerekebilir.
• Anlaşılır olması gereklidir. Planlama ekibinin olduğu büyük işletmelerde bu iş neden bu hatta ya da neden bu iş emri sıralamasında olduğu kolayca anlaşılabilir ve yönetilebilir olmalı, Planlamacının iş yeri tecrübesine bırakılmamalı, her planlama personelinin kolay anlayıp adapte olabileceği şekilde yönetilmelidir.

Zaman, Efor, Enerji, Hammadde kazandırır.

İş emri yönetiminde sektör veya proses ne derecede fark oluşturmaktadır ve bu doğrultuda programda özelleştirmeler nasıl yürütülmektedir?

Bir örnek ile açıklamak gerekirse; hatlı üretim yapan işletmelerde (örneğin dolum sektörü) makineler birbirine konveyörlerle bağlı ve bağımlıdır. Böyle bir işletmede, satılabilen nihai ürün son proses ardından elde edilebildiği için ve lineer şekilde mevcut bir ürüne uygulanan işlemler silsilesi nedeniyle her makineye ayrı bir iş emrinden bahsetmek yerine burada hat bazlı iş emrine ihtiyaç duyulacaktır. Yine bu bağlamda, hattın ekipmanları senkron bir hızla çalıştığı için ERP’de hat bazında oluşturulmuş olan iş emrinde yer alan planlanan hız değeri, ekipmanın çıkardığı ürün adedi doğrultusunda MES Sisteminde hesaplanabilmekte ve bu sayede gerçek bir performans hesaplaması yapılabilmektedir.

Örnek vermek gerekirse, bu görsel bir planlama ekran detay görseli ve burada hattın ekipmanları görülmekte. Doldurulmuş bir şişe, ürün çeşidine bağlı olarak buradaki gibi 12’li paketleniyor ve aynı şekilde 1320 adetle paketleniyor olabilir. Bu durumda 1 ürünün üretilme süresi üzerinden 12 ile çarpılarak paketleme operasyon hızı (1.93 sn), 1320 ile çarpılarak paketleme operasyon hızı (212 sn) elde edilebilmekte ve bunu MES Sistemi zaten otomatik gerçekleştirmektedir. Bu aslında programda sektörel bazda bir iş emri yönetim özelleştirmesidir.

Hatlı üretim sistemlerinde ilk operasyona başlanmasından aynı ürünün son operasyona ulaşması arasında uzun bir zaman dilimi bulunabilmektedir. Bu tür durumlarda hatta henüz örneğin A işi bitmeden ilk operasyon bir sonraki B işine başlamış olabiliyor. Bu nedenle doğru olan hattaki ilk makinenin çalışılacak tüm işleri görüntüleyebilmesidir. Fakat diğer ekipmanların sadece ilk ekipmanın yüklediği işleri görmesi yeterlidir. Böylelikle hatalı işin seçilmesi engellenmiş olacaktır. Bahsedilen örnekte A işi çalışıldıktan sonra B işine geçilmesi mantıklı fakat hattın içerisinde hala A işi yüklü iken C işine geçiliyorsa bu durumda panellerde hatalı iş çalışıldığına dair uyarı verilmesi gibi poka-yoke’lerin kullanımını da MES Sistemi desteklemektedir. Bu gibi örnekler sektör-proses bazında çoğaltılabilir.

Bir diğer örnek; ERP sistemlerinde hammadde tüketimlerini takip eden, örneğin otomotiv sektöründe, oluşturulan iş emrinde tüketilecek stok bilgileri panele otomatik düşmekte ve tüketilen hammadde LOT verisi panelden de otomatik olarak ERP Sistemine aktarılabilmektedir. Aynı zamanda hatalı üretimlerde kullanılmış malzeme sarfiyatı görülebilir ve analiz edilebilmektedir.

Tüm bunlara genel bir açıdan bakılacak olursa, fazladan iş yüklerinden arındırılmış olarak geriye dönük izlenebilirliği sağlamak, ofisten-sahaya sahadan-ofise bilgiyi otomatik aktarmak yeni çağın bir zorunluluğu haline gelmiş durumdadır.

İdeal iş emri yönetiminde MES Sistemlerinin rolü nedir?

• Planlama, üretim sürecinin ilk ve en önemli adımıdır. Yol haritasını verecektir.
• Doğru üretim uygulaması bile olsa yanlış plan iyi sonuç vermez. Doğru plan, doğru üretim uygulama birlikte başarıyı getirir.
• İdeal iş emri yönetimi sahip olunan makine, ekipman kapasitesini mevcut personel performansını maksimize ederek, yüksek kalitedeki üretimi en kısa sürede yapabilmektir.
• Güzel, peki nasıl, ne zaman, kim sorularına nasıl cevap verilecek. Bilgi varsa ya da olan bilgi kadarıyla cevaplanacak.
• Kâğıt ile yani klasik yöntemle vardiyalık, günlük, haftalık planlamalar hazırlamak çok uzun saatler bazen günler alabilmektedir.
• Her bir operasyonda ne ihtiyaç var, setup süresi nedir, çevrim sürelerinde neler yapılabilir, kalite değeri nedir, sonraki operasyonda dar boğaz var mıdır, varsa bu operasyona etkisi nedir vs. tüm bunları planlamak çok uzun zaman alır.
• İş emri planı sahaya indirildiğinde planlanan ile gerçekleşen üretimler arasında büyük farklar, planda revizyonlar güncellemeler ve nihayetinde uygulanamayan bir süreç oluşur.
• Plan, üretim sahasından MES’in besleyeceği veri ile oluşturulur ise; kâğıt ile yani klasik yöntemler ile dinamik, yönetilebilir, esnek iş emirleri planlaması yapmanın zorluğundan kurtulmuş olur.
• Üretimin her aşamasında, planlamada üretimin ilk basamağı olduğu için MES çok etkin rol alır. Doğru, ideal planlama yapılabilmesini sağlar.